Shisha Mirror Art

(text in English comes after Dutch)

Spiegeltjes op stof naaien. Een vorm van kunst.

Je raakt pas serieus geïnteresseerd wanneer je beseft hoe moeilijk het is. Dat geld zo voor bepaalde mensen waar je mee in contact wilt komen, bergpassen waar je overheen wilt gaan, landen die je wilt bezoeken, of spiegeltjes vastzetten op een stuk stof.

Altijd interesse gehad te hebben in textiel, en de verschillende werkvormen ervan, werden mijn ogen altijd getrokken naar bewerkelijke handgemaakte kleding en omslagdoeken. Van elke reis nam ik handwerk mee naar huis, gebruikte het, keek ernaar, bewonderde het en dacht niet veel meer dan: ‘Zo, dat is bewerkelijk’.

Telkens wanneer ik in India was (meer dan 15 maal) leerde ik meer over het land, de cultuur, de omgangsvormen, en de mensen. Nooit vroeg ik me af hoe of waarom spiegels op stof genaaid werden, er was zoveel meer om af te vragen.

Ik liep door bazaars in Afghanistan, maar niet voordat ik een nieuwe outfit aangeschaft had. De kleding die ik had laten maken in Pakistan was, geloof het of niet, veel te onthullend voor dit land. Behalve een wijde kameez tuniek, liet ik een zwarte wijde broek, salwar, met spiegeltjes maken. Want zwart in Afghanistan is nooit zomaar zwart. De vrouwen die bedekt dienen te worden, zorgen ervoor dat versiering tevoorschijn komt. Dit is regelmatig onderaan de broekspijpen omdat deze vaak net zichtbaar zijn.

Ik leefde met een inheemse stam in Pakistan, op 5 uur lopen van de Afghaanse grens, waar ik borduurde. Ik ging naar afgelegen uithoeken van de wereld, naar plekken waar ik niet dichterbij de oorsprong van shisha spiegelwerk had kunnen komen. Ik kocht spullen waar spiegeltjes op genaaid waren. Ik bewonderde het, gebruikte het en meer eigenlijk niet.

Ik bedacht wel hoe ontzettend mooi iets was of waar de oorsprong van dit kunstwerk lag. Zo vroeg ik me ook telkens wel af naar de afkomst en waarom van kaurischelpen als sieraad, of versiering, ver van de oorsprong van zulke schelpjes. Of wanneer ik in Afrika kilo’s kralenkettingen om iemands nek zie dragen. Stammen-, nomaden-, culturele- en traditionele stijlen spreken me zoveel meer aan dan globale ontwikkelingen die zoveel gelijkenissen vertonen.

Wat meer uitleg over deze techniek

Spiegelwerk is een stijl die al eeuwen bekend is en ‘shisha’ borduren word genoemd. In India staat deze techniek bekend als ‘abhala bharat’ (abhala betekend stukjes glas en bharat zou in Sanskriet ‘onderhouden’ kunnen betekenen). Het woord shisha betekend letterlijk glas in Perzisch, vanwaar het woord over is gebracht naar Urdu en Hindi en andere gerelateerde talen.

Shisha of abhla bharat borduren (shisheh in Perzich, abhala bharat in Hindi, abhla bharat in Gujarati), of spiegelwerk, is een type borduurwerk dat kleine stukjes spiegel op stof vastzet. Spiegel borduren is verspreid door heel Azië, en kan vandaag de dag gevonden worden in traditioneel borduurwerk in India, Pakistan, Afghanistan, China en Indonesië.

Dit is een vorm van kunst waar spiegeltjes van verschillende vormen tegen stof worden bevestigd door middel van borduren. Tegenwoordig worden spiegeltjes ook wel vervangen door reflecterende, glimmende  stukjes metaal in allerlei verschillende vormen en maten. Munten kunnen ook gebruikt worden, en zelf ben ik begonnen met stukjes CD in cirkels te knippen.

Het begin en de geschiedenis

Shisha of spiegel borduren is terug te brengen naar Iran uit de 17^de eeuw. Het blijkt dat het naar India is overgebracht door verschillende reizigers tijdens de Mughal periode. Het gebruik van decoratieve spiegels of shisha was geïntroduceerd door Moslims tijdens het Mughal keizerrijk (ongeveer 1556 – 1857). Hoe dan ook, spiegel borduurwerk was niet gebruikt voor kleding van de heersers uit het Mughal rijk maar enkel voor traditionele volkskleren in Zuid en Centraal Azië.

De spiegeltjes zijn bevestigd tegen de stof door een speciale kruisborduursteek dat het spiegeltje omsluit, en zo een omhulsel vormt. Hoewel de meest populaire vorm van een spiegeltje rond is, zijn er ook andere geometrische vormen zoals vierkant, driehoek, zeshoekig en veelhoekig.

Traditie getrouw, shisha of abhla bharat werk werd gedaan met mica

Mica is een mineraal dat je kunt zien als een vast zittende massa met een zeer goede splijting. De bijna perfecte splijting, de meest vooraanstaande eigenschap van mica, komt door de zeshoekige velvormige rangschikking van atomen. Wat betekend dat het makkelijk te splijten is.

Het woord mica is afkomstig van het Latijnse woord mica, wat brokkelen betekend, en waarschijnlijk beïnvloed door micare, wat glimmen betekend. Ik kan me nog heel goed herinneren toen mijn ouders naar Karimabad kwamen, de Himalaya in Pakistan, en we ons wilde wassen met emmers water die vol zaten met mica. De Aarde gaf ons een overvloed aan glimmend water, beslist geen vuil water.

Behalve mica werden er ook andere materialen gebruikt voor shisha borduurwerk. Kevers, tin, zilver of munten waren niet ongewoon, afhangende van de streek, om schijnende vormen op stof te naaien. Dit werd vervangen door glas geblazen in grote dunne bellen en in kleine stukjes gebroken voor deze toepassing. Daarom hebben shisha spiegels oorspronkelijk een wat gebogen vorm. De traditie van het maken van ronde shisha werd gedaan door vrouwen in Zuid Azië, die speciale scharen gebruikte die nat gemaakt werden om rond vliegende stukjes te voorkomen, om zo handmatig kleine rondjes te knippen.

Modern spiegelwerk bestaat bijna geheel uit massa productie, machine gesneden glas met een zilveren achterkant. Vandaag de dag verkopen de meeste handwerkwinkeltjes in Zuid Azië kleine spiegeltjes voor borduurwerk, in verschillende maten en vormen. Twee vrouwen uit mijn kennissenkring die naar India zijn geweest hebben zulke spiegeltjes voor me meegenomen. Ze zijn te koop per kilo, of een stuk minder…

Invloeden over de jaren

Spiegelwerk werd het meest gedaan in de staten Rajasthan, Gujarat en Haryana, vandaar dat deze drie staten het hart vormen voor spiegelborduren. Tegenwoordig vindt je dit soort handwerk in Gujarat, Rajasthan, Haryana, Delhi, Madhya Pradesh, Bihar, Karnataka, Andhra Pradesh, Manipur (grenst aan Myanmar), Baluchistan (staat in Pakistan dat grenst aan Oost Iran), Punjab regionen (dat betreft India en Pakistan), en Sindh (Zuidoost Pakistan) dat grenst aan Rajasthan en Gujarat; dat weer precies grenst aan Kutchchh, een werkelijke droomparadijs voor borduurkunst. De mensen in deze staten dragen helder gekleurde kleding opgesierd met spiegel borduurwerk. Zo jammer dat ik toen niet zo’n interesse had in spiegelborduurwerk zoals nu, want ik reed op mijn fiets door al deze staten, behalve Manipur. Een reden om terug te gaan!

Andere bronnen zeggen dat shisha is ontstaan bij de Jats van Banni, een nomadische Moslim gemeenschap die koeien houdt op het Indiase subcontinent. De rijke gemeenschappen droegen kleding en maakte huiselijke decoraties geborduurd met kostbare metaaldraad en juwelen. Kameel gordels en decoraties voor dieren was geborduurd met kleurige zijde, metaaldraad en heel veel spiegelwerk.

De Jats of Banni bijvoorbeeld, gebruiken spiegels van verschillende grootte en vormen om hun stoffen te versieren. Maar de Garari Jat gemeenschap doet het anders, en gebruikt hele kleine spiegeltjes om de kraag van hun kleding te versieren, geborduurd met multi-kleurige draad. De Kathi borduursels van Gujarat gebruiken spiegeltjes die ze centreren als ogen in dierlijke gezichten of als middelpunt van een bloem. Zo heeft iedere staat en iedere gemeenschap een eigen stijl van spiegel borduurwerk ontwikkeld. Spiegel borduurwerk is een van de meest aantrekkelijke tradities van India wat handwerk betreft.

Religieus belang

Onder de Hindoes van Rajasthan, Gujarat, Madhya Pradesh en Haryana is het gebruik van spiegelwerk terug te zien in een torana, een entree versiering. Dit wordt gezien als een manier om slechte geesten tegen te houden. Dit geloof wordt ook aangehangen door Moslims en Jains die in deze regionen wonen.

Do or do not do it, but stop trying

Sewing mirrors on fabric. An art form.

You often only get seriously interested when you realize how difficult it is. That goes for certain people whom you want to get to know, mountain passes where you want to go over, countries you want to visit, or to secure mirrors onto a piece of cloth.

I have always been interested in textiles, and the different forms of enhancing it, my eyes were always drawn to elaborate handmade clothes and shawls. On every trip I took handicrafts back home; I used it, looked at it, and I did admired it, but my thoughts didn’t go beyond: wow, this is laborious!

Whenever I was in India (over 15 times) I learned more about the country, culture, manners, and people. I never wondered how or why mirrors were sewn on fabric, there was so much more to ask.

I walked through bazaars in Afghanistan, but not before I had bought a new outfit. The clothes that I wore had been made in Pakistan and, believe it or not, were much too revealing for this country. Besides a wide kameez tunic, I had a black wide pair of trousers, salwar with mirrors made at the tailor. Because black in Afghanistan is never just black. The women who are to be veiled and covered up, ensure that decoration will appear. This is often at the bottom of the legs because these are often visible.

I lived with an indigenous tribe in Pakistan, a 5-hour walk from the Afghan border, where I embroidered. I went to remote corners of the world, to places where I could not be any closer to the origins of shisha mirror work. I bought stuff where small mirrors were sewn on. I admired it, and again, thought not so much about it.

I thought how beautiful it was or where the origin of this art was from. Just like I wondered at the origin and reason of using cowrie shells as jewelry, or decoration, far from the origin of these shells. Or in Africa I wondered about the kilo’s beaded necklaces around someone’s neck. Tribal, nomadic, cultural and traditional styles appeal to me much more than global trends that show so many similarities.

A bit more about mirror embroidery

Mirror work is a style known for centuries and is called ‘shisha’ embroidery or ‘abhala bharat’ (abhala means pieces of glass, bharat could mean ‘to be maintained’ in Sanskrit). The term shisha means glass in Persian, from where the word transferred to Urdu/Hindi and other related languages.

Shisha or abhla bharat embroidery (Shisheh Persian, Abhala Bharat Hindi, Abhla Bharat Gujarati), or mirror-work, is a type of embroidery which attaches small pieces of mirrors onto fabric. Mirror embroidery is spread throughout Asia, and today can be found in the traditional embroidery of India, Pakistan, Afghanistan, China, and Indonesia.

This is an art form in which mirrors of various shapes are fixed on to the fabric through embroidery. In recent times however, mirrors have been replaced by reflective luminescent metal pieces of different shapes and sizes. Coins are also possible to use, and I have started to learn this technique with cut out pieces of CD.

Origin and History

Shisha or mirror embroidery is traced back to the 17th century in Iran and it is said to have been brought to India through various travelers during the Mughal era. The use of decorative mirror or shisha was introduced by Muslims during the Mughal Empire (approx. 1556 – 1857). However shisha embroidery was not used on Mughal clothing but rather found only on traditional folk clothes of South Asia and Central Asia.

The mirrors are affixed on to the fabric by special cross stitch embroidery that encloses the mirror, and provides it a casing. Although the most popular shape of the mirror that is used commonly is circular, there are other geometrical shapes such as square, triangular, hexagonal and polygonal that are used for embroidery.

Traditionally, shisha or abhla bharat work was done by using mica

Mica is a mineral which you could see as masses stuck together with a very good cleavage. The nearly perfect cleavage, which is the most prominent characteristic of mica, is explained by the hexagonal sheet-like arrangement of its atoms, which means it is easy to split in sheets.

The word mica is derived from the Latin word mica, meaning a crumb, and probably influenced by micare, to glitter. And I remember well when my parents came over to Karimabad, the Himalaya in Pakistan, we would wash ourselves with buckets of water shining with mica; the Earth was giving us an abundance of glitter, not dirt.

Except from mica other materials were used for shisha embroidery. Beetle, tin, silver or coins were not uncommon, depending on the region, to use for stitching shiny shapes onto fabrics. This was replaced by glass blown into large thin bubbles and broken into small pieces for this use. Traditional shisha mirrors have a convex curve due to this process. The tradition of making circular shisha was extensively done by women in South Asia, who use special scissors that are repeatedly dampened to prevent flying shards, and snip them into smaller circular shapes.

Contemporary shisha work almost entirely consists of mass-produced, machine-cut glass shisha with a silvered backing. Today most craft stores in South Asia carry small mirrors purchasable for use in embroidery, which come in varying shapes and sizes. Two women I know went to India and brought back some mirrors for me, which can be bought by the kilo. Or a lot less…

Influences over the Years

Mirror work was mostly done by the states of Rajasthan, Gujarat and Haryana, hence these three states form the major hubs for mirror work. Nowadays it is most common to see shisha in parts of Gujarat, Rajasthan, Haryana, Delhi, Madhya Pradesh, Bihar, Karnataka, Andhra Pradesh, Manipur (bordering Myanmar), Baluchistan (region in Pakistan which borders east Iran), Punjab region (both India and Pakistan)  and Sindh (Southeast of Pakistan) bordering Rajasthan and Gujarat; situated right next to the Rann of Kutch, a heaven for much embroider artwork. The people in these states wear bright-colored clothes that are embellished with shisha work. Such a pity that I wasn’t into shisha embroidery then as I am now, because I have cycled through all these states, except Manipur. One reason to go back now!

By others, shisha is believed to originate from the Jats of Banni, a cattle breeding nomadic Muslim community, on the Indian subcontinent. The wealthy classes wore clothing and made furnishings embroidered with precious metal threads and jewels. Camel girths and animal decoration is embroidered using colored silks, metal threads, sadi (metal threads) and much shisha.

For instance, the Jats of Banni make use of mirrors of varying sizes and shapes to embellish their fabric. The Garari Jat community on the other hand, make use of tiny mirrors embroidered on to the yoke/collar of the dress with multicolored threads. The Kathi embroidery of Gujarat makes use of mirrors by stitching them on to the portion of the eyes of animal faces or the center of a flower. Hence, each state and each community has evolved their own specific style of mirror work. Mirror or shisha is one of the most attractive heritages of India in terms of embroidery.

Religious significance

Among Hindus in Rajasthan, Gujarat, Madhya Pradesh and Haryana the use of shisha can be seen in a  torana; a type of gateway, tied to the front door. This is believed to ward off evil eyes. This belief is also held by Muslims and Jains living in those regions.